آیا روی “خلبان خودکار” زندگی میکنید؟
تفاوت ذهنآگاهی (Mindfulness) و بیذهنی (Mindless) از دیدگاه الن لنگر: راهنمایی برای زندگی آگاهانه
تصور کنید در حال رانندگی به سمت خانه هستید و ناگهان خود را در پارکینگ مییابید، بدون آنکه حتی یک ثانیه از مسیر را به خاطر بیاورید. این همان “ناآگاهیذهنی” (Mindlessness) است؛ حالتی که زندگی ما را در چنگال خود گرفته است. اما چه میشود اگر کلید رهایی از این چرخه و دستیابی به یک زندگی آگاهانه و شاد را در اختیار داشته باشید؟ در دنیای پرسرعت امروز، جایی که روتینهای روزانه ما را به دام خلبان خودکار میاندازد، درک تفاوت بین ذهنآگاهی و ناآگاهیذهنی میتواند زندگیمان را دگرگون کند.
ذهن آگاهی به روش الن لنگر
در دیدگاه الن لنگر ذهنآگاهی فراتر از تمرینهای مدیتیشن شرقی است. او آن را به عنوان “توجه به چیزهای جدید” (noticing novelty) یعنی نگاه تازه به موقعیتهای آشنا بدون افتادن در دام کلیشهها تعریف میکند. برخلاف مدلهای سنتی که بر مشاهده بدون قضاوت تأکید دارند، لنگر ذهنآگاهی را به عنوان یک فرآیند فعال و آگاهانه میبیند. این رویکرد بدون نیاز به مدیتیشن طولانی، در زندگی روزمره قابل اجرا است. برای مثال، هنگام رانندگی، به جای فکر کردن به کارهای بعدی، به تغییرات کوچک در محیط توجه کنید . مانند رنگ متفاوت برگها یا صدای موتور خودرو.
این دیدگاه لنگر، ریشه در مطالعات روانشناسی شناختی دارد. او در کتابش توضیح میدهد که ذهنآگاهی به ما اجازه میدهد تا از حالت “اتوماتیک” خارج شویم و با آگاهی کامل به جهان پاسخ دهیم. دقت کنید “پاسخ” نه “واکنش”. در نتیجه، افراد ذهن آگاه، تصمیمهای بهتری میگیرند و از استرس کمتری رنج میبرند.
بی ذهنی چیست؟
در مقابل بیذهنی یا Mindlessness ، حالتی است که در آن بدون آگاهی عمل میکنیم . مانند رباتهایی که روی خلبان خودکار تنظیم شدهاند. الن لنگر این مفهوم را به عنوان “عدم توجه به زمینه” توصیف میکند، جایی که ما بر اساس عادتهای گذشته رفتار میکنیم بدون اینکه به تغییرات فعلی در موقعیت جدید توجه کنیم. مثلاً، خوردن غذا بدون چشیدن طعم آن یا پاسخ دادن به تعامل اعضای خانواده بدون فکر آگاهانه که منظور آنها همدلانه یا سلطه گرانه است.
تفاوتهای کلیدی بین ذهنآگاهی و بیذهنی
در نحوه پردازش اطلاعات نهفته است. در ذهنآگاهی، ما فعالانه به جزئیات جدید توجه میکنیم و از قضاوتهای پیشین اجتناب میورزیم، در حالی که در حالت بیذهنی بر اساس الگوهای ثابت و بدون فکر عمل میکند. لنگر تأکید میکند که ذهنآگاهی “پاسخدهی” (responding) را ترویج میکند، نه “واکنشدهی” (reacting) که در بیذهنی رایج است. برای مثال، در روابط، فرد آگاه به نشانههای جدید در رفتار افراد توجه میکند، اما فرد بدون ذهن آگاهی بر اساس فرضیات قدیمی عمل میکند.
اثر بر سلامت
تفاوت دیگر در تأثیر بر سلامت است: ذهنآگاهی سطح شادی و کارایی را افزایش میدهد، در حالی که بیذهنی به بیماریهای مرتبط با استرس منجر میشود. لنگر در مصاحبههایش میگوید که انتقال از بیذهنی به ذهنآگاهی، مانند روشن کردن چراغ در اتاق تاریک است . همه چیز واضحتر میشود. لنگر در مطالعاتش بر روی سالمندان نشان داد که تشویق به ذهنآگاهی، حتی علائم پیری را کاهش میدهد. در فرزندپروری، والدین آگاه به نیازهای متغیر کودک توجه میکنند، در حالی که بیذهنی منجر به روابط مکانیکی میشود.
البته کاربردها بسیارگستردهاند. از زندگی شخصی تا توجه به مسائل اجتماعی و حتی در زیست پایدار محیط زیست.
بیایید با یک تمرین کوچک و بدون نیاز به مدیتیشن شروع کنید.
در جایی که هستید، دنبال چیزهایی که تابحال به آنها توجه نکردید، بگردید. ترک روی رنگ دیوار، سایه ای که از تابش نور روی اجسام ایجاد می شود، کم رنگ شدن کلیدهای کیبوردتان و …
وقتی از یک مسیر خاص و همیشگی به خانه میروید، به جای فکر کردن به مشکلات، به دنبال پنجره جدیدی در یک ساختمان، گل تازه شکفته شده یا تغییر دکور یک مغازه باشید.
نوشیدنی خود را مزه مزه کنید. طعم و رنگ آن را با روز قبل مقایسه کنید. حرارت یا برودت آن را.
این تمرین های ساده، مانند فشار دادن یک دکمه است که شما را از حالت “خلبان خودکار” خارج میکند و به دنیای واقعی و پر از جزئیات شگفتانگیز بازمیگرداند.